به عنوان کارفرما، در جلسه مصاحبه بنا داریم تا صلاحیت کارجو را برای شغلی که پیش‌تر تعریف کردیم، محک بزنیم و بفهمیم که در تناسب با آن موقعیت شغلی قرار دارد و یا نه. این‌که در در مقام پرسشگر قرار داریم، این حق را برای‌مان پدید نمی‌آورد که در هر حوزه و موضوعی از او سوال کنیم.
طی جلسه مصاحبه عمدتا کارجو در موضعی قرار دارد که می‌خواهد صلاحیت خود را برای آن شغل نمایان کند و در برخی موقعیت‌ها، خاصه در سمت‌های شغلی کارشناسی، وی را در موضع ضعیف‌تری قرار می‌دهد. به عنوان مصاحبه کننده، این فضا نباید شما را به طرح پرسش‌هایی خارج از چارچوبِ اخلاق هدایت کند.
پیش‌تر مقاله‌ای با عنوان سوال از کارفرما درباره‌ی سوالاتی که کارجو می‌تواند در جلسه مصاحبه استخدامی مطرح کند نوشتیم. حال بیایید به سوالاتی بپردازیم که مصاحبه کننده نباید در جلسه طرح نماید.
آن‌چه در ادامه می‌آید، ترجمه‌ای از مقاله‌ی «Job Interview Questions You Never Have to Answer» در سایت گلس‌دور است. طبعا، ممکن است از برخی موارد جا بخورید و طرح آن پرسش را کاملا رایج و مرسوم بدانید. متاسفانه، استانداردهای منابع انسانی در کشور ما با باقی جهان تفاوت‌های بعیدی دارد.
با این‌حال، نظری به آن‌چه در بیرون از مرزهای ما غیرمرسوم و حتی غیرقانونی‌ست، می‌تواند به ما کمک کند که با استانداردهای بالاتری جلسه مصاحبه استخدامی‌مان را پیش‌بری کنیم.
چند سال دارید؟
شما به عنوان مصاحبه‌کننده می‌توانید طی جلسه مصاحبه تا آن‌جا که بخواهید در سابقه‌ی تحصیلی و کاری کارجو تعمیق کنید و از مناظر مختلف، توان و تخصص او را محک بزنید. اما پرس‌وجو درباره‌ی سن افراد در حوزه‌ی مسائل فردی‌ست و به عقیده‌ی بسیاری، معیار درستی برای سنجش افراد نیست.
عمدتا طرح سوال پیرامون سن افراد کارجو در جلسه مصاحبه با هدف سازگاری سنی وی با سمت مد نظر رخ می‌دهد، مبنایی که به عقیده‌ی بسیاری از بنیان خطاست و نباید سن را معیاری برای انتخاب و یا رد اشخاص قرار دارد. بد نیست بدانید که در برخی از کشورها، هرگونه رفتار یا پرسش که شائبه‌ی تبعیض سنی یا (سن‌گرایی را agism) داشته باشد، به لحاظ قانونی نیز ممنوع است.
بچه دارید؟ برنامه‌ای برای بچه‌دار شدن دارید؟
بر اساس یک تحقیق بیش از ۷۵ درصد از خانم‌هایی که برای سمت‌های مدیریتی مصاحبه شده‌اند، در جلسه مصاحبه با سوالاتی درباره‌ی زندگی شخصی، وضعیت ازدواج، فرزندان و برنامه‌ی آتی‌شان در این خصوص مواجه شدند.
برخی مصاحبه‌کنندگان، طرح پرسش‌های این‌چنینی را این‌گونه توجیه می‌کنند که معتقدند افرادی که دارای زندگی متاهلی و فرزند هستند، به مرخصی بیشتری نیاز دارند و کمتر می‌توانند به چارچوب‌های زمانی پایبند بمانند. اگر مساله‌ی تعهدات زمانی مطرح است، پرسشگر می‌تواند طی جلسه مصاحبه مستقیما در همین‌باره سوال کند:
- چقدر می‌توانید به چارچوب زمانی تعریف شده پایبند باشید؟
- امکان اضافه کاری دارید؟
- امکان سفر کاری برای‌تان محیاست؟
به طور کلی، زندگی شخصی افراد (وضعیت تاهل، برنامه‌ی آتی، برنامه‌ی فرزندآوری و…) در حیطه‌ی مسائل فردی افراد است و ما به عنوان مصاحبه کننده حقوق ورود به این قلمرو را نداریم. بد نیست که پیش‌فرض‌های خود را در خصوص توانایی و یا محدودیت‌های افراد از بین ببریم و سوالات خود را، بدون در نظر گرفتن زندگی شخصی کارجو، مستقیما مطرح کنیم.
ازدواج کرده‌اید؟
سوال درباره‌ی شکل روابط عاطفی کارجو در جلسه مصاحبه استخدامی، سومین سوال خطایی است که نباید مطرح کرد. این‌که فرد ازدواج کرده و یا جدا شده، شریک زندگی دارد و یا نه و امثالهم، مجددا در سیطره‌ی مسائل شخصی فرد است و مستقیما در کیفیت کاری او اثری ندارد.
پدر و مادر شما متولد کدام کشورند؟
شاید برای ما در ایران این سوال چندان کاربردی نداشته باشد، اما می‌تواند در مقیاس ایران این سوال را به طرح پرسش درباره‌ی شهر زادگاه کارجو یا والدین‌اش در نظر گرفت. در مورد اتباع خارجه نیز، تنها محقیم که سوال کنیم «آیا شما اجازه‌ی قانونی کار در این کشور را دارید؟»
معمولا طرح پرسش‌های نژادی و زبانی در جلسه مصاحبه بر اساس برخی پیش‌فرض‌های غلط فرهنگی صورت می‌گیرد. اگردر ناخداگاه ذهن‌تان، آدم‌ها را به واسطه‌ی زبان و نژاد و دین و خطه‌ای که از آن برآمده‌اند طبقه‌بندی می‌کنید، بد نیست روی انگاره‌های‌تان تجدید نظر کند.
درآمدتان از شغل قبلی چقدر بوده است؟
در برخی از ایالت‌های آمریکا، سوال درباره‌ی درآمد افراد در هر شرایطی، چه در جوی دوستانه و چه در جلسه مصاحبه استخدامی، غیرقانونی است.
مستقل از بعد قانونی، طرح این سوال نیز هم‌راستا با هدف اصلی مصاحبه که همان «کشف توانایی کارجو و فهم تطابق او با شغل تعریف شده» است، نیست.
اگر می‌خواهید درباره‌ی حقوق مد نظر و یا انتظارات کارجو بدانید، می‌توانید همین را مستقیما سوال کنید. طبعا، حقوق پیشین کارجو ارتباطی به توافق‌اش با کار فعلی ندارد.
شما چه فکر می‌کنید؟
همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، طرح برخی از این سوالات در فرهنگ و جغرافیای ما از بعد قانونی مانعی ندارند و حتی به روال مرسومی نیز بدل شده‌اند. اما اگر کمی دقیق‌تر به آن‌ها نگاه کنیم، به نامناسب بودن‌شان پی می‌بریم.
شما فکر می‌کنید در چارچوب کشور ما طرح چه سوالاتی در جلسه مصاحبه استخدامی خارج از قواعد عرف، اخلاق و قانون است؟
کاش میتونستم لینک این مقاله رو به دست همه کسانی که مصاحبه میکنن برسونم که اینهمه سوالات شخصی، بی ربط و واقعا به درد نخور نپرسند!